Water, wc's en welvaart

Water is van levensbelang, een mens kan niet zonder. Water is ook een voorwaarde voor economische ontwikkeling. Toch leven miljoenen mensen in de wereld met onvoldoende en vervuild drinkwater en slechte sanitaire voorzieningen. Dit veroorzaakt ziekten en is de belangrijkste oorzaak dat heel veel kinderen onnodig sterven. Water is een onderwerp waarvan Koning Willem-Alexander goed op de hoogte is. Zijn vak is dan ook watermanager. Zowel nationaal als internationaal is hij actief in commissies die zich bezighouden met de waterproblematiek. Een van zijn taken is het geven van een sterke impuls aan wereldwijde actie op het gebied van water. In deze module bereidt Willem-Alexander een reis voor naar Zimbabwe om daarna een goed advies te kunnen uitbrengen:
Wat moet er op watergebied gebeuren wil het land voldoen aan de voorwaarden voor economische ontwikkeling? De eindopdracht van deze module is het voorbereiden van de reis. Voor een goede planning moet je er eerst zelf achter komen hoe het in grote lijnen zit.

De opdrachten gaan allemaal over Zimbabwe. De situatie daar op het gebied van water geldt vaak ook voor andere ontwikkelingslanden.

Met deze module leer je:

• Hoe mensen in Zimbabwe aan hun drinkwater komen.
• De gevolgen van vervuild drinkwater en gebrek aan goede sanitaire voorzieningen.
• Waarom schoon water een voorwaarde is voor gezondheid en economische groei.
• Het belang van de millenniumdoelen en de relatie met schoon water en goede wc's.
• Hoe besmetting tussen bron en bord kan worden voorkomen.
• Wat jouw mondiale voetafdruk is.

De Opdrachten

Verdeel de klas in vier groepen. Ieder groepje maakt één van de onderstaande opdrachten. De gevonden antwoorden presenteer je aan elkaar. Samen werk je aan de vijfde opdracht.

Opdracht 1

Lees de teksten 'Best veel regen... toch droogte?' en 'Waterbronnen, -dammen en -toevoer' en beantwoord de volgende vragen:

1. De gemiddelde hoeveelheid neerslag in Zimbabwe en Nederland verschilt niet zo veel.
   Waarom heeft Zimbabwe meer last van droogte?
2. Waardoor krijgen mensen te maken met ongezuiverd water en dus ziektes?
3. Waardoor gaat veel water verloren. Noem drie oorzaken. Hoe komt het dat de landhervorming ook zorgt voor verlies van water?

Best veel regen. Toch droogte?

Zimbabwe ligt in zuidelijk Afrika en is bijna 10 keer zo groot als Nederland! Er wonen ongeveer 13 miljoen mensen. Het ligt in de tropen, maar toch is er geen tropisch klimaat. Omdat het een flink stuk boven zeeniveau ligt en is omringd door land, is het er niet zo warm en vochtig. Is het bij ons zomer dan is het daar winter, van mei tot augustus. Het kan dan 's nachts koud zijn. Soms vriest het zelfs. De zomer, van november tot april, is ook het regenseizoen. Het regent dan bijna elke dag, korte maar heftige buien. De temperaturen liggen rond de 25. Door de bergachtige omgeving valt er in Mutare - in het oosten - veel regen. De gemiddelde hoeveelheid neerslag is daar 718 mm per jaar en dat is hoger dan het nationaal gemiddelde van 625 mm. In Nederland valt jaarlijks 800 mm regen. Dat scheelt weinig, maar toch heeft Zimbabwe veel meer last van droogte. Reden: door de warmte verdampt het water snel en kan niet in de grond dringen.

Waterbronnen, -dammen en -toevoer

Zimbabwe heeft veel rivieren. Dit betekent niet dat er dan ook genoeg water is voor alle inwoners. Als er weinig regen valt, komen de rivieren droog te staan en is er geen watertoevoer. Het is dus belangrijk om in de regentijd de regen op te vangen en te bewaren voor droge perioden. Daartoe is een uitgebreid stelsel van dammen gebouwd. Deze zorgen ervoor dat het water naar landbouwbedrijven, steden en opslagplaatsen gevoerd wordt.

Het water voor de inwoners van Mutare komt vanuit de heuvels. Door twee stuwdammen wordt het water vastgehouden en opgeslagen. Van daaruit gaat het per pijpleiding naar de stad, en naar de kranen, pompen e.d. Gebruikt water verdwijnt in het riool en vandaar naar de zuiveringsinstallatie om schoongemaakt te worden. Dat komt dan weer in de rivieren terecht.
Als zo'n installatie of een pijpleiding stuk is en niet wordt gerepareerd is dat gevaarlijk. De mensen krijgen dan te maken met ongezuiverd water waardoor ziektes ontstaan.

Waterverlies

Naast de opslag van rivierwater wordt in Zimbabwe ook gebruik gemaakt van grondwater. Door het hele land zijn putten aangelegd. In de dorpen zijn die vrij ondiep. Ze dienen vooral voor dagelijks gebruik. Dieper dan putten zijn boreholes. Die werken net als de put via een pomp en dienen voor irrigatie van de landbouwbedrijven.

Helaas gaat veel water in Zimbabwe verloren:

1. Grote delen bos worden gekapt. Wanneer het hard regent stroomt het water van de bergen af. Als daar bomen op staan, houden zij met hun wortels het water vast. Door de bomen te kappen, stroomt het water weg en wordt dus niet opgeslagen.
2. De mijnbouw en industrie dumpen giftige stoffen in de rivier. Hierdoor wordt het rivierwater erg vervuild en dus onbruikbaar.
3. De landbouwgebieden verbruiken veel water. Om de grond vruchtbaar te houden is natuurlijk water nodig. Met een goed opslag- en irrigatiesysteem kan er zuinig mee worden omgegaan. Dat gebeurde ook altijd, maar door de landhervorming nu niet meer.

In de jaren negentig voerde de regering de landhervorming door. De (witte) boeren en hun (meestal zwarte) werknemers werden hierbij verjaagd en de bedrijven geplunderd. Het koper van de pijpleidingen was erg in trek en dus functioneert het irrigatiesysteem slecht. De nieuwe landbouwers, vaak familie en vriendjes van de president, met hoge functies in de regering, het leger, de politie of de rechtspraak, weten maar weinig van de landbouw. Zonder vakkennis beheren de meesten hun grond vanuit de stad, via hun mobieltjes. Van goed onderhoud is geen sprake, en dus gaat nog steeds veel water verloren.

opdracht 2

Lees de teksten 'Gewoon... water?', 'Hoe leef je als cholera heerst?' en 'Hoe word je besmet en wat doe je ertegen?' en beantwoord de volgende vragen:

1. Welke ziektes zijn het gevolg van drinken van vervuild water?
2. Geef aan hoe gebrek aan schoon water de economische groei belemmert.
3. Hoe kon cholera ontstaan, ook in de steden? Motiveer je antwoord.
4. De cholera-uitbraak was in 2008. Zoek op internet twee bronnen met actuele berichten over de watervoorziening in Zimbabwe. Zeg van elke bron in één zin: Hoe is de situatie nu?
5. Om gezond te blijven is goede hygiëne nodig. Waar precies vindt de besmetting plaats? Motiveer je antwoord.
6. Noem vier belangrijke manieren om besmetting door vervuild water te voorkomen.

Gewoon...water?!

Platteland

Als je in Nederland de kraan opendraait om een glas water te drinken, is het water schoon. Je drinkt het en denkt er eigenlijk niet bij na. In veel landen is dit anders. In Zimbabwe is helemaal niet veel water beschikbaar. Bewoners van het platteland, meestal de vrouwen/meisjes zijn per dag vele uren kwijt om bij bronnen of tappunten water te halen. Met emmers, jerrycans of wat je maar kunt bedenken om water in te vervoeren, staan ze op hun beurt te wachten.
Het is daar wel gezellig, maar lastig dat je er de halve dag aan kwijt bent.
Dat water is niet altijd schoon. Het komt zo uit de grond of de put, en kan vol vieze dingen en bacteriën zitten. Die zie je niet, maar ze zorgen voor allerlei nare ziektes. Bijvoorbeeld cholera of tyfus. Door de vele ondiepe waterpoeltjes bij de putten bestaat ook gevaar voor malaria. Jaarlijks sterven wereldwijd wel twee miljoen kinderen aan deze ziektes.

Stad

De steden in Zimbabwe hebben betere voorzieningen - wc's, kranen en dergelijke- dan op het platteland. Toch brak cholera ook in sommige steden uit. Dat gebeurde omdat de regering jarenlang niet zorgde voor onderhoud en reparatie van de riolering (verstopping) en waterleiding (lekkages).
Water is voor stadsbewoners dus wel dichtbij, maar daar heb je vaak last van wateronderbreking. Er komt dan urenlang niets uit de kraan. De mensen zijn er aan gewend en zorgen dus altijd voor een flinke voorraad flessen water. Want anders: koken zonder water, niet (af)wassen/douchen/wc doortrekken enzovoorts.

Water en economische groei

Gebrek aan schoon water belemmert ook de economische groei. Degenen die elke dag een paar uur kwijt zijn aan water halen kunnen niet naar school, dus krijgen geen opleiding. Besmette mensen kunnen niet werken en missen dus veel werkdagen.

Hoe leef je als cholera heerst?

Cholera is een armoedeziekte die alles te maken heeft met het niet functioneren van publieke diensten. Hier was onder meer sprake van een kapotte infrastructuur voor water en sanitair, en een in elkaar geklapt gezondheidssysteem door gebrek aan medicijnen en stakende artsen/verpleegkundigen. Een aantal steden, waaronder Harare en het gebied eromheen, ca. 2 miljoen mensen, hadden een paar dagen geen water. Drie dagen zonder water is niet alleen lastig...het maakt mensen wanhopig en boos.

Tijdens een cholera-epidemie is iedereen op zijn hoede. Niemand geeft elkaar een hand; als begroeting bal je je vuist of tik je elkaar aan met de pols of elleboog. Het eten wordt heel lang gekookt om zeker te weten dat alle bacteriën dood zijn. Rauwe groenten worden niet gegeten, want wie heeft die wortels in zijn handen gehad? Iedereen kent wel iemand die cholera heeft of er aan gestorven is, dus mensen passen heel goed op! Tijdens een epidemie kunnen mensen zich het beste niet verplaatsen. Rond kerst is dit lastig; mensen gaan dan familie opzoeken, en kunnen zo het virus meenemen.

Hoe word je besmet en wat doe je ertegen?

Besmetting: tussen bron en bord.

Op het platteland ontstaan de meeste besmettingen door gebrek aan sanitair en schoon water. Veel mensen hebben geen wc op hun erf, ze doen hun behoeftes gewoon ergens buiten. Dit leidt tot grondwaterverontreiniging, drinkwaterverontreiniging en zo ook tot ziektes. Poep en pies - uitwerpselen - zijn een voedingsbodem voor besmettingen, bijvoorbeeld door insecteneitjes. En kun je je handen niet wassen dan besmet je alles wat je aanraakt. 60 % van de kindersterfte, vooral als gevolg van uitdroging door diarree, heeft hiermee te maken.

Om gezond te blijven is behalve schoon drinkwater goede hygiëne nodig. Zoals te zien in het schema, vindt besmetting vooral plaats tussen bron en bord: de plek waar het water vandaan komt en het moment van de maaltijd.

Besmetting voorkomen: betere hygiëne thuis

Besmetting voorkomen werkt het beste door betere hygiëne thuis. Dat wil zeggen: Beter omgaan met de eigen verzorging, voedsel, uitwerpselen en ander afval. De belangrijkste maatregelen om besmetting tegen te gaan zijn:

• uitwerpselen begraven zodat er geen vliegen en andere insecten bijkomen.
• na het poepen, voor het koken en voor het eten handen schoonmaken met water en zeep. Is dat er niet dan gaat dat ook met as of zand.
• water koken
• zorgen voor schoon eetgerei zoals pannen, bekers, borden.

Water kan ook gezuiverd worden via tabletten, filters en dergelijke. Maar dat kunnen de meeste mensen niet betalen.

In 2007 deden honderden restaurants in de VS, vooral in New York, mee aan het 'Tap Project'. Ze vroegen hun gasten een dollar of meer te geven voor een flesje kraanwater. De opbrengst, 2,5 miljoen $, ging naar Unicef, die alle kinderen toegang wil geven tot schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen. Met één dollar kan een kind 40 dagen lang beschikken over schoon water.

Opdracht 3

In het jaar 2000 hebben de regeringsleiders van 189 landen afspraken gemaakt om vóór 2015 de belangrijkste wereldproblemen aan te pakken, namelijk de millenniumdoelen. Deze zijn nadat ze in 2015 verliepen vervangen voor de Duruzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's). Bezoek de SDG pagina van Zimzurf hier lees het onderdeel dat gaat over water en sanitaire voorzieningen.
Beantwoord daarna de vragen hieronder.

1. Waarom heeft SDG 6 'Schoon drinkwater en goede sanitaire voorzieningen' zoveel invloed op andere doelen zoals onderwijs, gezondheid en economische ontwikkeling?
2. Waarom is het vooral belangrijk voor vrouwen en meisjes?

Opdracht 4

Lees de teksten 'Hulpprojecten: hoe werkt dat?' en 'De mondiale voetafdruk' en beantwoord daarna de volgende vragen:

1. Waarom zijn hulpprojecten nodig?Wat is de echte motor voor ontwikkeling?
2. De mensen moeten zelf zorgen voor het onderhoud van nieuwe voorzieningen? Waarom is dat zo belangrijk?
3. Wat kan het westen doen om ontwikkelingslanden daarbij te helpen?
4. Meet je eigen mondiale voetafdruk op http://www.voetafdruk.nl
5. Wat vind je van het uitgangspunt van de mondiale voetafdruk: de mensen in nog ontwikkelende landen en de generaties na ons? Motiveer je antwoord.

Hulpprojecten: hoe werkt dat?

Er wordt veel geld besteed aan hulpprojecten in ontwikkelingslanden. Die worden betaald met ontwikkelingsgeld, geld van grote organisaties als Unicef maar ook van particulieren en kleine organisaties met eigen water-projectjes. Zelfs universiteiten als de TU Delft of de Universiteit Wageningen zijn betrokken bij projecten (voorbeeld). Een project kan bijvoorbeeld zijn: aanleg en onderhoud van waterputten en pompen, of manieren trainen om land te irrigeren. Ook in Zimbabwe worden zulke waterprojecten uitgevoerd, bijvoorbeeld in de stad Bulawayo.

Water, het stadsbestuur en de bewoners

Bulawayo, de tweede stad van Zimbabwe, heeft eindelijk weer schoon water. Al jaren heeft de stad een waterprobleem. De gemeente bouwde in de jaren negentig veel nieuwe putten, maar die gingen kapot door verwaarlozing, geldgebrek en vandalisme. De stad had steeds minder water, en dat terwijl de bevolking groeide! Hele wijken zaten regelmatig zonder, waardoor de inwoners vervuild water gingen gebruiken. Hierdoor stierven veel mensen aan diarree of cholera. Bulawayo is een grote stad, waar kleine voorsteden omheen liggen. Daar was nóg minder water beschikbaar dan in de stad zelf. De mensen moesten kilometers lopen voor drinkwater. De meeste mensen hier verdienen nauwelijks genoeg voor hun familie. Ze werken op het land of verkopen brandhout, bier, vis of andere spullen, niet genoeg om het waterprobleem aan te pakken. Ook het stadsbestuur had geen geld. Hulp van de Zimbabwaanse overheid kwam er ook niet want de burgemeeester van Bulawayo is tegen president Mugabe. Mugabe wil natuurlijk niet dat zo'n burgemeester succes heeft. De problemen groeiden het stadsbestuur boven het hoofd en ze vroegen een hulporganisatie mee te werken aan een oplossing. Financieel gesteund door de Europese Unie, heeft die een waterproject opgezet. Een deel van de waterputten is hersteld, en er zijn toiletten en nieuwe putten bijgekomen. Om te zorgen dat de watervoorziening goed blijft werken zijn de inwoners betrokken. Een aantal van hen werd getraind om zelf voor het onderhoud te zorgen.

Patience Ndonga woont in Chirumanzu, een klein plaatsje in Zimbabwe. Ook dit dorp heeft sinds kort een waterput. Op de afbeeldingen hierboven zie je hoe de inwoners de put gebruiken

Gezondheid en voorlichting hygiëne

Behalve goede watervoorziening is goede hygiëne belangrijk; anders ben je zo weer ziek. Daarom was er een landelijke handenwascampagne en wordt op scholen en in dorpen voorlichting gegeven over gezondheid en schoon drinkwater. Door zo'n groot waterproject verbeteren de levensomstandigheden van de inwoners. Iedereen is blij met de hulp en een paar kinderen uit Bulawayo maakten er gedichtjes over. Hier kun je er iets van lezen:

Redding

Oh! Wat een droogte, droogte, droogte
Waterpompen, wees onze redding.
We hebben dorst,
Het gewas verdroogt.
Kleren worden vies en stinken.
Alsjeblieft red ons!

Gedicht van Lydia (tien jaar)

Waarom hulpprojecten?

Projecten als deze zijn helaas in veel landen nodig. Sommige regeringen, zoals die nu in Zimbabwe, verrijken alleen zichzelf en trekken zich niets aan van de mensen. Voordat een hulporganisatie ergens een project uitvoert, b.v. een school, waterput of wc's is onder meer van belang:

• dat het dorps-/stadsbestuur er achter staat
• dat mannen én vrouwen gevraagd wordt wat nodig is, zij vinden vaak andere dingen belangrijk, vrouwen willen bijvoorbeeld een wc alleen voor vrouwen
• dat de voorziening makkelijk is in gebruik
• dat gezorgd wordt voor kwaliteit, b.v. geen goedkope kranen die ineens afbreken.
• dat mensen worden getraind en afspraken worden gemaakt over het onderhoud. Zo wordt voorkomen dat het straks van niemand is, dus niemand zich verantwoordelijk voelt.

Aandacht voor dit soort projecten is belangrijk, maar neemt niet weg dat er meer energie moet worden gestoken in het denken over hulp. Ook in de ontwikkelingslanden zelf. Want de echte motor voor ontwikkeling ligt natuurlijk in economische groei.

Handelsbelemmeringen: hoe krom mag een banaan zijn?

Hier heeft het rijke Westen een taak. Bijvoorbeeld door het wegnemen van handelsbelemmeringen. Ook dat is ontwikkelingswerk. Zonder de glamour en het warme gevoel van binnen, maar wel effectief. Door handelsbelemmeringen - regels en voorschriften - mogen producten uit ontwikkelingslanden vaak niet in westerse landen worden verkocht. Er is bijvoorbeeld een voorschrift hoe krom een banaan mag zijn. Westerse landen kunnen in ontwikkelingslanden veel makkelijker hun producten kwijt. Een diepvries Amerikaanse importkip is daar vaak goedkoper dan een kip uit eigen land. Waarom zou je dan nog kippen fokken?

De Mondiale voetafdruk

De mondiale voetafdruk is de ruimte die we per persoon innemen op de aarde. Die ruimte wordt berekend op basis van de levensstijl van mensen: wat eten ze, gebruiken ze, printen ze uit, hoeveel tijd zijn ze bezig met tv, computer, mobieltjes, en wanneer nemen ze tram, fiets, auto of vliegtuig. Zulke berekeningen waren nodig omdat men begon te beseffen dat de wereldvoorraden niet onuitputtelijk zijn. Als we alle mensen én de natuur genoeg ruimte geven, heeft iedereen 1,8 hectare beschikbaar om te leven. Dat is niet de ruimte van mensen thuis, maar de ruimte per persoon die nodig is om ieders consumptie - wat je eet en gebruikt - te produceren, en de bomen die nodig zijn om de CO2-uitstoot per persoon om te zetten in zuurstof. Hierbij een voorbeeld van wat er allemaal nodig is voordat wij een hamburger kunnen eten.

Van koe tot hamburger

Voorbeeld van een berekening: Voor een kilo rundvlees is 155 liter water nodig.

Voor een flinke hamburger van 200 gram dus 31 liter (meer dan 20 colaflessen van 1,5 liter). Het duurt drie jaar voor een rund klaar is voor de slacht. Één rund levert ongeveer 200 kilo vlees. In drie jaar eet het rund ca. 1.300 kilo graan en ca. 7.200 kilo ruwvoer (zoals hooi). Voor het produceren van dat eten zijn duizenden liters water nodig. Nog eens duizenden liters water zijn nodig voor reiniging van de stallen en andere zaken. (Het slachten,verpakken/inblikken en vervoer is dan nog niet eens genoemd.)

Ontwikkelingslanden en de generaties ná ons

Het is al lang bekend dat de mondiale voetafdruk van westerlingen, wij dus, de laatste jaren sterk is gestegen. Hij is zelfs vele malen groter dan die 1,8 hectare. Als we zo doorgaan zijn er straks twee aardbollen nodig! En dat terwijl armere landen, b.v. Kenia of India een mondiale voetafdruk hebben van 0,8 hectare per persoon. Omdat mensen in ontwikkelingslanden en de generaties na ons ook recht hebben op een comfortabel leven, is het belangrijk onze voetafdruk wat kleiner te maken.

Welk stukje van de aardbol neem jij in beslag? Als je de voetafdruk test doet, kun je zien welke gevolgen jouw acties hebben voor het milieu. Is jouw voetafdruk klein? Dan zorg je goed voor het milieu en ben je duurzaam bezig! Is ie groot? Misschien brengt de test je op ideeën om hem wat kleiner te maken: http://www.voetafdruk.nl

Eindopdracht: Mutare magazine

Na het doornemen van de module met de foto's/filmpjes heb je als het goed is een indruk gekregen van de situatie in Zimbabwe. Omdat het er op politiek niveau soms onrustig is moet eerst worden gekeken of het wel veilig is voor Willem Alexander om erheen te gaan? Kijk op de site van het Ministerie van Buitenlandse Zaken voor hun reisadvies naar Zimbabwe.
Is het reisadvies negatief, dan wordt het een plan voor als het in Zimbabwe weer rustig is.
Willem Alexander wil diverse situaties bekijken, op macro- en microniveau, in de stad en op het platteland. Welke plekken moet hij vooral bezoeken om een indruk te krijgen van de diverse problemen op watergebied in Zimbabwe?
Maak een reisplan waarbij de prins in zijn functie van watermanager al deze plaatsen kan bezoeken. Gebruik hiervoor informatie uit deze module en van internet.
Verdeel de taken. Zorg voor een duidelijke landkaart, zodat je een logische route kunt aangegeven. Kies zelf of je de reis laat beginnen of juist eindigen bij de Victoria Watervallen, oftewel Vic Falls. Maak een korte omschrijving bij de gekozen plaatsen op de route waaruit blijkt waarom juist die bezocht moeten worden.